Golemi ne rrjedhen e historise....

 

Golemi, si pjese e pandare e Kurveleshit dhe e Laberise, ka qendruar si nje vater zjarri e perhershme. Nuk ka ngjarje politike e ushtarake, qe nga lashtesia e deri te tanishmet, qe te kete ndodhur ne treven e Laberise, madje edhe me larg saj, qe te mos kene dhene kontributin e tij te shquar. Ne malet e ashpra te Kurveleshit gjithe pushtuesit romake, bizantine, turq njohen nje popull luftarak e te panenshtrueshem lehte, i cili u beri rezistence te forte e u shkaktoi humbje te renda. Historia eshte e mbushur me beteja te pa nderprera  qe shqiptaret zhvilluan gjate 5 shekujve kunder turqve. Legjenddare jane luftrat e Gjergj Kastriotit Skenderbeut, ku nen komanden e  tij shqiptaret i thyen turqit per 25 vjet rresht Qendresa e popullit shqiptar dhe e krahines Kurveleshit nuk pushoi kurre edhe pas vdekjes se Skenderbeut. Kurveleshasit  e ne kete kuader edhe  Golemasit me 1481,priten krahehapur  nipin e tyre te Komnen Golemeve,te birin e skenderbeut,Gjon Kasteriotin te riun.E gjithe krahina u perfshi ne kryengritje shpoartalluan forcat turtke dhe e ndoqen armikun  deri tej krahines se tyre....  Sidoqofte pushtimi osman e shkaterroi vendin Ekspoditat e shumta ndeshkimore ushtarake u sollen banoreve te Kurveleshit si  mbare vendit demtime , mjerime deri ne cfarrosje e shume banore te laberise midis tyre edhe Golemas u detyruan te largohen ne dhe te huaj ne Peloponez ,Turqi e ne krahinat e Kalabrise.Te tjeret u  shternguan te qendrojne ne thellesite malore  te Kurveleshit dhe te mos pushojne rezistencen.Kryengritje te tilla e shume te permendura jane pa mbarim kunder Perandorise Osmane, dhe nuk mund te pershkruhen aq me pak ne nje liber si ky: ? vecanta e te gjitha kryengritjeve qendronte ne taktiken e zgjuar duke iu shmangur luftes frontale me ushtrine turke e cila ish qindra here superiore ne forca e mjete. Pritat e kurthet, goditjet here neballe, here anash e mbrapa, duke i qelluar me shtiza e shigjeta hekuri e deri duke leshuar shkembinj e gure ne shtigje e gremina u kallen tmerr e lemeri ushtareve turq. Sidoqofte pushtimi osman e shkaterroi vendin. Ekspeditat e shumta ndeshkimore ushtarake u sollen banoreve te Kurveleshit si mbare vendit demtime, mjerime e deri cfarrosje. Shume banore te Laberise, midis tyre edhe Golemas u detyruan te largohen ne dhe te huaj, ne Peloponez, Turqi, e ne krahinat e Kalabrise. Te tjeret u shtrenguan te qendrojne ne thellesite malore te Kurveleshit dhe te mospushojne rezistencen. Gjate shekullit te shtatembedhjete e te tetembedhjete  nisi cthurrja e Perandorise Osmane. Feudalet shqiptare u forcuan e zgjeruan cifligjet e tyre. Linden pashalleqet e para shqiptare, midis te cileve njihet edhe ai i Janines, nen sundimin e Ali Pashe Tepelenes. Aliu u shqua per aftesite e energjite e tij, ndoqi plane ambicioze, perdori gjithcka: dhunen, dinakerine, lidhjet familjare dhe e shnderroi treven ku sundonte ne nje formacion shteteror te fuqishem, ne fakt autonom dhe qe dallohej nga viset e tjera per nga rregulli, qetesia dhe zhvillimi ekonomik e kulturor. Ne perpjekjet e tij per heqjen e sistemit te timareve dhe krijimin e nje principate feudale autonome, Veziri i Janines pati perkrahjen e mbeshtetjen edhe te kurveleshasve, perfshire ketu edhe golemasit. Ata e deshironin veteqeverisjen dhe shkeputjen nga Turqia prandaj iu bene krah Aliut. Bashke me shume kurveleshas, ne oborrin e Pashait te Janines u rriten, u sterviten e i sherbyen shume djem golemas,. Krahas Celo Picarit, Belul Totos, Asllan Kuces, ne oborrin e Aliut sherbyen edhe Hito e Cobo Mustafai, Abas Aliko e shume te tjere. Per te forcuar sundimin dhe pasurine e tij, Aliu priste koka e jepte ndeshkime te rrepta, qe trondisnin deri larg. Ai ish pronari me i madh i tokave dhe sipermarresi i taksave shteterore. Dhuna e ushtruar ndaj fsi1atareve nga njerezit e Aliut, per marrjen e taksave, mashtrimet e spekullimet e tyre, shkaktonin gjithnje e me shume urrejtje e pakenaqesi. Ata qe e rrethonin i thurnin lavde. Me syte e rrepte, te mprehte e dinake Aliu, ngaqe nuk u besonte as atyre, as gazetave e as te huajve, shpesh shkonte midis njerezve te thjeshte qe te shikonte e te degjonte c'thoshte fakirfukaraja. Kete e bente edhe midis ushtareve. Para oborrit, nje dite kish rreshtuar ushtare e oficere dhe i pyeste "?, si ju duket rregulli, qetesia, ekonomia?" Te gjithe e levdonin Pashain dhe i peruleshin gjer tek kembet e kalit. Vetem nje ushtar golemas rrinte zemerzi e s'foli. Kjo i ra ne S)T Vezirit dhe iu afrua. "?? ti mor i Golem, c'thua?". Golemasit i pikonte ne zemer kur mbi bashkefshataret dhe kurveleshasit ushtrohej dhune. Ai urrente spekullimet e korrupsionin e oborrtareve. "Vriste" mendjen, qe pa zene emra ne goje, t'ia thoshte golemce Aliut, i cili nuk e kish aspak te veshtire per ta kuptuar. "Ku me degjoni ju ? Pasha ?e maje te malit -i tha, si per te fituar kohe". Pashai qeshi, zbriti nga kali dhe iu afrua" -Pa he C'do me thuash?!"- "Me C'shoh dhe me c'degjoj ? Pasha, -iu pergjigj golemasi -lum ai qe di ta hedhe, mjere ai qe s'di ta dredhe, vaj me det ai qe mbeti!" Veziri u nxi ne fytyre. i ra me dore ne sup, nderpreu pyetjet dhe u largua. Kur ngjiti shkallet, konsulli francez Pukvil, qe e shoqeronte, ?? i f1iste se kur rregulli, qetesia dhe ekonomia vene mbare, me te eshte edhe Zoti, edhe Perandoria. Por Aliu ia preu: -"Mire thua zoterote.Ne na duhet rregulli, disiplina, qetesia, vetem kur i ven keto te uruara Zoti Perendi eshte me njeriun, siC eshte me mua dhe perandorin tendPor atij Golemasit nuk ia harroj fjalet qe m'i tha si me te kenduar labce", dhe mermeriti: "Lum ai qe di ta hedhe, mjere ai qe s'di ta dredhe". Per trimeri e besnikeri ndaj tij, shume golemas Aliu I mori ne oborrin e vet ndersadisa te tjere i vendosi ne Hormove. Per ata qe fituan tituj, grada deri edhe  ne rrethinat eJanines e te Delvines. Por pati edhe kundershtare, nje pjese te te cileve i degdisi larg. Ne vitet 1820-1822 Ali Pasha filloi luften per mbrotjen e vendit nga sulmi i forcave te Perandorise Osmane. Kjo lufte ishte faza me e larte e vepres se tij per t'i shkeputur zoterimet e veta nga vartesia e Portes se Larte. Me kete lufte ai ndihmoi popujt ballkanas e vecanerisht ate grek per clirimin e tyre nga zgjedha turke. Aleanca e tij me kryengritesit greke u sabotua e s'funksionoi. ? ndodhur i vetem para ushtrise se madhe osmane, i beri balle rrethimit per nje vit e gjysem. ? braktisur me ne fund nga sundimtaret e tjere krahinore, madje dhe nga bijte e tij, ai i beri nje qendrese kembengulese, deri sa, i ngujuar ne nje ishull te Liqenit te Janines, u vra pabesisht. Ushtria e Aliut pesoi humbje te medha. Te renda ishin edhe humbjet ne luftetaret golemas, te cilet i qendruan besnike deri ne momentet e fundit. U vrane pese golemas dhe u plagosen shume te tjere. Midis tyre ishte edhe Hito Mustafai. Keta luftetare u varrosne ne hyrje te qytetit te Janines, ku edhe dhane jeten. Edhe sot ky vend thirret me emrin "varret e goleme". Pas deshtimit te levizjes antiturke, Perandoria Osmane ndermori nje sere reformash per forcimin e konsolidimin e sundimit te saj. Vendosi administraten e vet me nepunes turq. Ne garnizonet e qyteteve vuri oficere (zabite) te karieres. Shtoi internimet, burgosjet e presionet ndaj Cdo rezistence. Masat shtypese, reprezaljet etj., rriten zemerimin e revolten e popullit. Gjendja u acarua sbume se turqit, vec sa siper, shkelen te gjitha normat, zakonet e traditat e popullit. Filluan trazirat e para ne Kurvelesh dhe u shtrine ato neTepelene, Gjirokaster, Mallakaster, Delvine e deri ne Cameri. Marrja e Tepelenes dhe vrasja e dy emisareve turq ne Gjirokaster nga njerezit e derguar prej Zenel Gjolekes, Tafil Buzit etj. berijehone te madhe ne gjithe vilajetin e Janines. Kjo e terboi Emin Pashen, valiun e Janines dhe dergoi forca te shumta ne drejtim te Gjirokastres. Sa moren vesh pergatitjet e ushtrise turke te Janines u ngriten njeheresh luftetaret e Kurveleshit nen drejtimin e kryetrimave Zenel Gjoleka, Celo Picari,Ba1il Nezha, Cobo Golemi.lsh pranvere e vitit 1833. Vetetimthi kurveleshasitdhe luftetaret ekrahinave te tjera u dolen perpara trupave turke ne afersi te fshatrave Kakavije, Peshkepi, Kserovalt, Guver. Turqit zgjeruan frontin e luftimeve qe t'u mirrnin krahet e t'i rrethonin kryengritesit.Per kete qellim cuan forca ne krahun e Palopogonit dhe zune fshatin Guver, shume i pershtatshem per te goditur shqiptaret. Fluturimthi shkuan luftetaret e cetes se fshatit, me kapedan Cob? Golemin dhe mbyllen shtegun, nga ku mund t'i rrethonin turqit. Duhej cliruar me Cdo kusht Guveri, se i rrezikonte luftetaret shqiptare. Turqit sulmonin nga shtepite. Vrane edhe shume banore vendas. Lufta ishte sa e pergjakshme, aq edhe e veshtire. U vrane shume nga luftetaret shqiptare e midis tyre edhe i vellai I Cobos Duro Mustafai. Pas nje lufte te ashper Guveri u clirua. Ceta e luftetareve golemas kapi rob komandantin turk Hasan beun dhe Shishko Mirjallane etj,te cilet i pushkatuan perpara mases se fshatareve te Guverit. Trimerite e golemasve dhe te kapedanit te tyre populli i ka skalitur ne vargjet e kenges:

Ra termet e u tund vendi,

Se lufton Cobo Golemi,

Kapetan i ketij vendi.

Kapetan qe kur kish lere,

Qe lufton me pallen nxjerre

Ben dyfek me sadrazemne...

Vera e vitit 1847 ka hyre ne histori per shperthimin e kryengritjes me te madhe te atyre koherave, qe tronditi rende themelet e sundimit turk. Ajo ish kunderpergjigje e grusht i hekurt ndaj reformave centralizuese te Portes se Larte. Kesaj kryengritje i paraprine krijimi i "Beselidhjes Shqiptare" me 1846 dhe mbledhjet e saj ne Picar, Taronine, Progonat, Mesaplik etj., prej te cilave dolen udheheqesit e kryengritjeve. Kryengritjen e filluan te paret kurveleshasit. Zenel Gjoleka me 500 luftetare iu sul Delvines, si qendra kryesore administrative osmane dhe e cliroi ate. Luftetare kurveleshas me kryetrimat Zenel Gjoleka, Celo Picari, Hodo Nivica, Sulo  Beqiri etj., treguan heroizem te rralle, ku shpartalluan forcat osmane dhe i detyruan autoritetet e tyre te ikin te tmerruara. Humbjet e pesuara e detyruan Porten e Larte te grumbullonte forca te shumta nga Thesalia, Manastiri e Janina. Nen drejtimin e feudalit shqiptar Shahin bej Kosturi i nisi ato drejt Gjirokastres, per te ndihmuar garnizonin turk ne Gjirokaster, e me pas te sulmonte drejt Delvines. 

cetaegolemit1911.jpg (24782 bytes)

Nga e majta ne te djathte:radha e pare:Ali Mustafaraj Sali Shehu radha e dyte ulur:Vejo StrokaRefat  Mustafaraj,Gjoleke  Avduli Rasho Mirte Hysi  Osman    Rroshi Rradha e trete(ne kembe)Rakip  Celo(Isufi)   Dost Kapedan  Cobo  Golemi Banushi Sulo  Beqiri Azis   Banushi,Remzi  Shehu,Rexho  Hasani(Nikolla)Taro   Stroka

 

Cobo_golemi.jpg (40759 bytes)

Kapedan Cobo  Golemi

kryetrimi_hasan_cako.jpg (37724 bytes)

Kryetrimi  Hasan  Cako

 

trimat_e_kurveleshit.jpg (24393 bytes)

Trimat e  Kurveleshit

****************************************************************************

Nga jeta dhe vepra e     Bilal  Golemit

bilalgolemi.jpg (19621 bytes)bilali.jpg (26400 bytes)  Dr. BILAL GOLEMI

1899-1955

Mjek veterinar,mikrobiolog i shquar ne fushen veterinare e mjekesore,patriot atdhetar e democrat perparimtar. U largua nga Golemi kur ishte 7 vjec duke shkuar pas te atit ne Stamboll.Kreu shkelqyeshem studimet e larta ne mjekesine veterinare.U specializua per mikrobiologji ne institutin "Paster" ne Paris Punoi si asistent e me pas si bashkepunetor i dy shkenectareve francese me fame boterore Ramon e Dyma ku shpalosi talentin e tij duke marre graden Doktorr i Shkencave ne moshen 27 vjecare.Per talentin dhe famen qe fitoi Instituti e ftoi te punoje aty,por ai bashke me te shoqen dh vajzen me 1928 kthehet ne Atdhe me enderren dhe deshiren per ti sherbyer popullit te tij.Me emrin dhe vepren e tij jane te lidhur ngritja dhe organizimi i sherbimit veterinary themelimi I te parit laborator bakteriologjik veterinary,importimi i racave te kafsheve ngritja e te parave stacione shkencore te permiresimit racor si ne Selenice e Rozafaj Prodhimi per here te pare ne vend I vaksinave kunder disa semundjeve te bagetive,pergatitja e kuadroveb te para veterinare,ndihmoi ne organizimin e zhvillimin e para te shkollave bujqesore ne Tirane ,kavaje e LushnjeNderkohe ai eshte nje martir I shkences,qe per hir te saj e ktheu trupin e tij ne laborator studimi e vezhgimi e cilka duke iu infektuar rende I kushtoi me jeten e tij.Ai ishte sa shkencetar aq edhe njeri i thjeshte i dashur patriot democrat e perparimtar qe gezonte simpati e dashuri te jashtezakoneshme nga njerezit Brenda e jashte vendit.Dr Bilali nuk u pajtua me shtypjen dhe shfrytezimin e eger prapambetjen e theksuar dhe varferine e madhe prandaj u pozicionua perkrah forcave demokratike perparimtare dhe merr pjese ne levizjen e Vlores qe drejtohej kunder regjimit obscurantist te A.Zogut.Per kete regjimi monarkist e burgosi me 1932 dhe e denoi me 101 vjet burg.Mbajti nje qendrim burreror e dinjitos para gjyqit ku demaskoi ashper reghjimin e kalbur..Nen presionin e vijueshem te protestave Brenda dhe jashte vendit me 13 Shkurte 1935 u lirua nga burgu,por shkencetarit me permasa evropiane iu mohua e drejta e punes dhe e jeteses ne Shqiperi nga regjimi Zogist.I deshperuar ne kulm detyrohet te shkoje ne Turqi ku e prisnin me padurim institucionet shkencore.Me 1952 emerohet sekretar i pergjitheshem i institutit qendror veterinary ne Ankara,po kete vit zgjidhet ekspert i organizates Nderkombetare te Shendetesise (OMS)]Studimet e tij paten jehone te madhe ne Evrope e Bote.Me 1952 per studimet e tij shkencore ne mikrobiologjine veterinare qeveria frnceze e deklaroi me medaljen "Legion d’honneur -Merite agricole"Kreu mbi 50 studime e kerkime e kerkime shkencore mori pjese ne studime e ejkspozita nderkombetare bashkepunoi me shumee institute nga te gjitha anet e botes duke u bere keshtu nje figure e shquar ne forumet nderkombetare te Shendetesise Me 15 mars te vitit 1955 pushoi zemra e ketij shkencetarite shquar e atdhetari te madh ne moshen me te pjekur e me produktiveNe krye te varrit te tij ne Stinje ne Stamboll eshte gdhendur me mjeshteri nje liber i madh ndersa ne faqet e hapura te librit te gurte eshte skalitur ne bazoreliev nje mikroskop.Ne nderim te vepres se tij Institutit te studimeve veterinare te Shqiperise iu dha emri "Instituti Dr. Bilal Golemi"

******